Meer geld naar defensie leidt tot weinig economische groei
19 november 2025 08:04
Hogere defensie-uitgaven zullen maar weinig effect hebben op de Nederlandse economische groei. Dat blijkt uit onderzoek van het Centraal Planbureau (CPB).
Dit komt vooral door de krappe arbeidsmarkt. Doordat er meer defensiepersoneel nodig is, is er minder personeel beschikbaar voor andere economische activiteiten. "Andere banen worden dan niet ingevuld of verdwijnen", zegt CPB-onderzoeker Eva van der Wal.
Op de NAVO-top eerder dit jaar in Den Haag werd afgesproken de uitgavennorm voor de lidstaten te verhogen tot 3,5 procent van het bbp. In 2024 gaf Nederland 2 procent van het bbp uit, ongeveer twintig miljard euro.
Specifieke toepassing
Niet al het geld dat naar defensie gaat, komt bij Nederlandse bedrijven terecht. Het meeste geld dat wordt geïnvesteerd gaat naar het buitenland, meldt het CPB. Van de investeringen wordt ruim 60 procent gebruikt om producten zoals vliegtuigen en wapensystemen te importeren. Investeringen vormen 15 tot 20 procent van de defensie-uitgaven.
Personeelsuitgaven en onderhoudsklussen komen wel in Nederland terecht, maar al met al groeit de economie er niet veel door, anders dan in veel andere landen, zegt het CPB.
Defensiegericht onderzoek en ontwikkeling is dus vaak gericht op specifieke militaire toepassingen en daardoor niet goed inzetbaar in andere sectoren. "Het ministerie heeft bijvoorbeeld onderzoek laten doen over hoe je quads op diesel kan laten rijden in plaats van op benzine", zegt Van der Wal. "Dat is dus een heel specifieke toepassing, zonder bredere toepassing in andere sectoren."
In Nederland wordt ook op een veel kleinere schaal onderzoek gedaan dan bijvoorbeeld in de Verenigde Staten, waardoor de kans op een doorbraak in de ontwikkeling van defensietechnologie minder groot is, zegt het CPB. Het Planbureau verwacht dat Europese samenwerking op dit vlak tot schaalvergroting kan leiden.
Veiligheid
Hogere defensie-uitgaven kunnen er zelfs toe leiden dat de economische groei lager uitkomt, blijkt uit het onderzoek. "Defensie-uitgaven moeten gefinancierd worden, bijvoorbeeld door belastingen te verhogen of andere uitgaven terug te schroeven; dat heeft ook economische effecten en die balans zou weleens negatief kunnen zijn", zegt Van der Wal.
Het CPB benadrukt dat deze economische effecten niet leidend moeten zijn bij het maken van keuzes over defensie, omdat het gaat om het versterken van de veiligheid en weerbaarheid van Nederland. "Uiteindelijk verhoog je die uitgaven vanwege de veiligheid en mogelijk betaal je daar dan een kleine prijs voor op het gebied van economische groei. Maar uiteindelijk is onze veiligheid ook van belang voor onze economie. Dat staat buiten kijf."
'Bizar' en 'ongelofelijk': Curaçaoenaars in extase na WK-kwalificatie
19 november 2025 07:53
"We hebben het gered, we hebben het gered!" schreeuwt een supporter van Curaçao in de Rotterdamse zaal Villa Thalia. Het Caribische eiland, onderdeel van het Koninkrijk der Nederlanden, heeft zich voor het eerst in de geschiedenis geplaatst voor het WK voetbal, na een zenuwslopende wedstrijd tegen Jamaica. Een 0-0 gelijkspel voldeed om groepswinnaar te worden en een ticket te verzilveren voor het WK van volgend jaar zomer in de VS, Canada en Mexico.
In de 97ste minuut leek Jamaica nog een penalty te krijgen, maar de scheidsrechter draaide die beslissing terug. Daarvoor schoot Jamaica al drie keer op de paal en een keer op de lat. "Gekke avond, gekke avond, bizar wat er allemaal gebeurt", zegt een andere fan in Rotterdam. "Het is ongelofelijk."
De zaal gaat los wanneer het eindsignaal klinkt en duidelijk is dat The Blue Waves het ticket voor het WK winnen, en daarmee geschiedenis schrijven. Er dreunt opzwepende muziek uit de speakers. "Bizar, ongelofelijk, geloof in jezelf!"
Bij de wedstrijd in Jamaica verving assistent-trainer Dean Gorré bondscoach Dick Advocaat, die wegens persoonlijke omstandigheden in Nederland was. Gorré zag zijn droom werkelijkheid worden. "Het eiland is te klein nu. Het dak gaat eraf. Woorden schieten tekort." Met 155.000 inwoners (vergelijkbaar met Amersfoort) wordt Curaçao het kleinste land ooit op een WK.
Ook overal op Curaçao zelf werd gekeken naar het sensationele duel met Jamaica: in cafés, bij eettentjes, op het strand en thuis. Veel mensen waren gekleed in het blauw en over het hele eiland zijn vlaggen te zien. Na afloop van de wedstrijd werd op meerdere plekken vuurwerk afgestoken. Vandaag maakt de selectie een rondrit over Curaçao en worden de voetballers gehuldigd.
De opluchting is ook groot bij de spelers van Curaçao:
In Curaçao is de vreugde dus groot, maar in Suriname wachten supporters nog in spanning af. Het lukte vannacht niet om rechtstreekse plaatsing voor het WK voor elkaar te krijgen. De ploeg van bondscoach Stanley Menzo ging in Guatemala met 3-1 eraf en is veroordeeld tot de play-offs.
Vannacht keken Surinamers samen naar de wedstrijd in het afgeladen clubhuis van Real Sranang in Amsterdam. "We hebben er heel lang op gewacht om te voetballen op het WK, dat is goed voor Suriname", zegt een supporter.
"Ze moeten het wel nog doen", zegt een ander. "Maar ze hebben het zelf in de hand. Ik heb er wel vertrouwen in." Na de eerste helft stond het tussen hun 'Natio' en Guatemala nog steeds 0-0, en klonk het nummer Three Little Birds ("Every little thing gonna be alright") van Bob Marley door het stadion. "Het komt wel goed."
'We hebben nog hoop'
Na het derde tegendoelpunt leek de wedstrijd in een grote sof te eindigen. Maar een cruciale eigen goal van Guatemala in de slotfase leidde alsnog tot een vreugde-uitbarsting. "Ik kwam eigenlijk hier met de bedoeling dat we ons rechtstreeks zouden plaatsen, maar we hebben nog hoop", zegt een supporter. "Bribi na krakti", zegt een ander. "Geloof in je kracht. We komen er, stap voor stap."
Suriname moet zijn deelname aan het WK 2026 afdwingen via de play-offs, die in maart worden afgewerkt. De andere deelnemers zijn Nieuw-Caledonië, Bolivia, Irak, Jamaica en de Democratische Republiek Congo.
Beleggingen huishoudens boven 200 miljard, ASML het populairst
19 november 2025 07:10
De totale waarde van alle beleggingen van Nederlandse huishoudens samen was nog nooit zo hoog. In het derde kwartaal van 2025 steeg die waarde voor het eerst boven de 200 miljard euro, blijkt uit cijfers van De Nederlandsche Bank (DNB). ASML passeerde Shell als populairste Nederlandse belegging.
Nederland telt 8,4 miljoen huishoudens, waarvan bijna een kwart belegt. De totale omvang van die beleggingen is nu 204,7 miljard euro. Dat is 9 miljard euro meer dan een kwartaal eerder. De groei is vooral te danken aan stijgende beurskoersen, bijvoorbeeld van techbedrijven.
ASML en Shell
Er wordt met name in beleggingsfondsen en beursgenoteerde aandelen geïnvesteerd. Vooral de aandelen van chipmachinemaker ASML werden het afgelopen kwartaal populairder. Mede door een koersstijging van 22 procent van het Veldhovense hightechbedrijf bezitten Nederlanders nu 4,4 miljard euro aan aandelen van dit techbedrijf.
Hierdoor is ASML de nieuwe koploper onder de beleggers. Andere populaire tech-beleggingen zijn het Nederlandse Prosus en het Amerikaanse Apple, Nvidia, Alphabet en Tesla.
Voorheen waren de aandelen van Shell het meest in trek onder Nederlanders, maar huishoudens hebben in de afgelopen drie jaar veel aandelen van de olie- en gasreus verkocht.
Hoewel de totale omvang van beleggingen nog nooit zo groot was onder Nederlandse huishoudens, bedraagt het totale spaargeld veel meer. Momenteel staat er 518,4 miljard euro op Nederlandse spaarrekeningen. Ook staat er nog eens 108,3 miljard op betaalrekeningen van banken.
Wekdienst 19/11: Stemming over lot Moerdijk • Eis in grote mensensmokkelzaak
19 november 2025 06:51
Goedemorgen! Vandaag beslist de gemeenteraad van Moerdijk over de opheffing van het gelijknamige dorp, en voor de rechtbank in Zwolle formuleert het OM zijn eis in een grote mensensmokkelzaak.
Eerst het weer: Het is buiig vandaag. Landinwaarts is kans op hagel en in het oosten mogelijk soms ook natte sneeuw. Het wordt 5 tot 7 graden. De wind draait van zuidwest naar noord en is veelal matig van kracht. In het noordelijk kustgebied staat er een krachtige wind.
Ga je op pad? Hier vind je het overzicht van de files en hier lees je waar werkzaamheden en storingen zijn op het spoor.
Wat kun je vandaag verwachten?
Wat heb je gemist?
Het nationale voetbalteam van Curaçao heeft geschiedenis geschreven door zich voor het eerst te plaatsen voor het WK voetbal. Tegen Jamaica werd het 0-0 en dat was genoeg om groepswinnaar te worden. Na het laatste fluitsignaal barstte een groot feest uit op het veld in de Jamaicaanse hoofdstad Kingston. Curaçao stelt met de plaatsing voor het WK direct een paar records scherper. Met 155.000 inwoners wordt het 't kleinste land ooit op een WK en Dick Advocaat wordt de oudste WK-bondscoach ooit, hij is 78 jaar oud.
Ander nieuws uit de nacht:
En dan nog even dit:
Geroffel en applaus voor Thom van Campen in de Tweede Kamer gisteravond. Hij is gekozen tot nieuwe Kamervoorzitter. In de derde stemronde kreeg Van Campen 10 stemmen meer dan de huidige voorzitter Martin Bosma. Hij nam de felicitaties en de voorzittershamer in ontvangst en gebruikte hem direct:
Fijne woensdag!
Tsjechië zit op berg wit goud: 'We kunnen Europa van lithium voorzien’
19 november 2025 06:43
Het zit in je telefoon, laptops en accu's voor elektrische auto's: lithium. De vraag naar het 'witte goud' is de afgelopen jaren geëxplodeerd, maar de Europese industrie is voor lithium sterk afhankelijk van China, Australië en Zuid-Amerika. Daar kan verandering in komen, want midden in Europa zit een enorme lithiumvoorraad in de bodem.
In het mistige berglandschap in het noorden van Tsjechië laat geoloog Tomas Vrbický het mijngebied rond Cinovec zien. "Hier is het. We staan nu boven op de lithiumvoorraad, goed voor 200 jaar aan werk", vertelt hij trots. Op honderden meters diepte ligt 3 tot 5 procent van de wereldwijde lithiumreserve.
De verwachtingen zijn hooggespannen. Het Tsjechische energiebedrijf CEZ verwacht hier jaarlijks genoeg lithium te winnen voor 1,3 miljoen batterijen voor elektrische auto's. De EU heeft het project als 'strategisch' bestempeld, waardoor subsidies vrijkomen. Deze lithiumbron kan Europa onafhankelijker van China maken, klinkt het. Cruciaal in tijden van handelsoorlogen en plotselinge exportbeperkingen.
De winning van lithium is niet een kwestie van wat stukken rots wegbikken. Het is een proces van smelten, vermalen, elektrolyseren en meer ingewikkelde tussenstappen, vertelt Vrbický. In een stuk erts uit het Tsjechische Ertsgebergte gaat het om slechts 0,2 à 0,3 procent lithiumoxide. "Het eindproduct is het mooist", zegt de geoloog terwijl hij een petrischaaltje pakt. "Kijk, een wit, fel poeder: lithiumcarbonaat."
De vraag is nu of de lithiumwinning in Tsjechië rendabel kan zijn. Elders wordt het 'metaal van de toekomst' uit zoutwatermeren of erts met hogere lithiumpercentages gewonnen. Bovendien liggen personeels- en productiekosten in Europa hoger. "Het eindproduct is hetzelfde, maar het verschil is dat het niet de hele wereld over verhandeld moet worden", zegt Vrbický.
"Je kunt een project in Europa niet vergelijken met China en Zuid-Amerika. De prijs zal hoe dan ook anders zijn", zegt projectleider Daniel Doubrava. Er zal volgens hem sowieso meer overheidssteun nodig zijn om te kunnen concurreren met het goedkope buitenlandse lithium. "Als je onafhankelijk wilt zijn in Europa, heb je dit nodig", voegt de geoloog toe.
De Tsjechen hopen op grote opbrengsten zodra het witte goud wordt gewonnen. De wens is om de gehele productie in eigen land te houden, van batterijfabriek tot autoproductie. Met Skoda en andere fabrikanten is de auto-industrie goed voor een half miljoen banen in het Midden-Europese land.
Lokaal verzet
Dat klinkt als een win-winsituatie, maar veel omwonenden zien dat anders. Burgemeester Stanislav Molnár van het nabijgelegen Újezdecek heeft grote twijfels bij het project. Hij vreest verkeers- en geluidoverlast, chemicaliën en stofwolken die vrijkomen bij de winning en ook aantasting van het landschap.
De regio heeft eeuwen van mijnbouw achter zich. De littekens van grootschalige uitgravingen zijn overal zichtbaar, hoewel het gebied steeds groener wordt. De tinwinning werd in de jaren 90 stopgezet, sindsdien keren bomen en planten langzaam terug. "Net nu de natuur herstelt, willen ze die weer verwoesten", zegt dorpsbewoner Vaclav Koudelka. "We zijn erg bezorgd over de toekomst."
Ondanks de winsten uit de mijnbouw behoort dit gebied tot de armste van Tsjechië. De lithiumwinning zal de gemeenten hogere belastinginkomsten opleveren, belooft CEZ. Burgemeester Molnár is sceptisch. "Ze boden aan een speeltuintje te bouwen en in de winter de straten schoon te vegen. Dat is alles wat we hoorden."
Tegelijkertijd heeft het lokale protest al tot successen geleid. De beoogde productielocatie is verplaatst. Ook zal het gewonnen erts met een speciale kabelbaan worden vervoerd, waarbij zo min mogelijk bomen worden gekapt. De aanpassingen zijn een van de reden waarom de lithiumwinning na jaren van onderzoek nog niet is begonnen.
CEZ hoopt in het komende jaar eindelijk te kunnen beginnen. De haalbaarheidsstudie wordt op dit moment afgerond. Begin december wordt duidelijk of en hoe het project rendabel uitgevoerd kan worden. Geoloog Tomas Vrbický heeft goede hoop: "Ik ben er klaar voor! Wij kunnen Europa van eigen lithium voorzien."
In 50 jaar onafhankelijkheid kwamen ruim 250.000 Surinamers naar Nederland
19 november 2025 06:39
Over iets minder dan een week is het vijftig jaar geleden dat Suriname onafhankelijk werd van Nederland. Uit onderzoek van het CBS blijkt dat sindsdien ruim 250.000 Surinamers naar Nederland zijn gekomen. In Nederland wonen nu nog 181.000 mensen die in Suriname geboren zijn.
De eerste generatie die zich na de onafhankelijkheid in 1975 in Nederland vestigde, had het sociaal en economisch moeilijk, onder meer omdat mensen soms geen Nederlands spraken. De jongere generaties maken een inhaalslag en slagen er juist in zich goed te ontplooien, zo blijkt uit onderzoek.
Tot november 1975 was Suriname een Nederlandse kolonie. Aan het einde van de Tweede Wereldoorlog klonken zachtjes de eerste geluiden over onafhankelijkheid van het Zuid-Amerikaanse land. In 1954 tekende koningin Juliana een statuut dat bepaalde dat Suriname en de toenmalige Nederlandse Antillen bestuurlijk meer voor het zeggen kregen.
Vanaf de jaren 60 kwamen steeds meer Surinamers naar Nederland, met name om economische redenen. De economie in Suriname draaide slecht en de Nederlandse economie zat juist in de lift.
In 1973 kwam er schot in het onafhankelijkheidsproces. De Nationale Partij-kombinatie (NPK) vormde een nieuwe Surinaamse regering van voornamelijk creolen, nakomelingen van slaafgemaakten. Hun premier Henck Arron stelde dat Suriname uiterlijk in 1975 onafhankelijk moet zijn.
'Koloniën niet meer van de tijd'
De piek van Surinamers die naar Nederland kwamen ligt in het onafhankelijkheidsjaar 1975, toen Suriname een kleine 400.000 inwoners telde. De Nederlandse Tweede Kamer stemde in met volledige onafhankelijkheid nadat het kabinet-Den Uyl had vastgesteld dat koloniën niet meer van deze tijd waren. In dat jaar alleen al kwamen bijna 40.000 Surinamers naar Nederland, zoals te zien in onderstaande grafiek. Van hen leven hier nu nog ruim 17.000 mensen.
"De mensen die vlak voor de onafhankelijkheid emigreerden, waren vooral afkomstig uit de elite, economische migranten. Ze kwamen vooral uit Paramaribo, en kenden de Nederlandse taal", zegt hoogleraar economie Anne Gielen van de Erasmus Universiteit in Rotterdam.
"Maar vanaf 1975 veranderde de groep mensen die emigreerde sterk. Mensen uit alle lagen van de bevolking verhuisden. Ook lager opgeleide mensen van het Surinaamse platteland." Omdat daar het onderwijs niet in het Nederlands werd gegeven, waren die Surinamers niet goed voorbereid op het leven in Nederland, zegt Gielen.
In de grafiek is ook een tweede migratiepiek te zien, in 1979 en 1980. Surinamers konden tot vijf jaar na 1975 nog beslissen om de Nederlandse nationaliteit aan te nemen en te emigreren. Na die vijf jaar zou het moeilijker worden om zich in Nederland te vestigen.
De Surinamers die in 1980 nog weg wilden dachten volgens Gielen: het is nu of nooit.
Meer Surinaamse vrouwen dan mannen
Van de Surinamers in Nederland, zijn er meer vrouw dan man. Tegenover 100 mannen staan 128 vrouwen, zegt het CBS.
"In de jaren 60 en 70 zocht Nederland naar vrouwen voor verzorgende beroepen, zoals in de zorg of de huishouding", zegt onderzoeker Ruben Gaalen van het CBS. "Maar wat in Suriname ook erg speelt - net als in Nederland - is dat vrouwen er in vergelijking met andere landen vaker werken en ook heel zelfstandig zijn. Ze namen vaker het heft in handen en vertrokken in hun eentje naar Nederland."
Uit onderzoek van econoom Gielen blijkt dat het in Nederland sociaaleconomisch gezien minder goed gaat met de eerste generatie Surinamers dan met autochtone Nederlanders. "Surinamers die vaak onvoorbereid naar Nederland kwamen, hebben niet de kans gehad om hun volledige potentieel te benutten, bijvoorbeeld doordat zij de taal niet spraken. Dat zien we nu nog steeds terug in de lonen die ze verdienen."
Sinds de Surinaamse onafhankelijkheid zijn in Nederland 189.000 kinderen geboren met één of twee in Suriname geboren ouders. Zij vormen de tweede generatie. Waar de eerste generatie relatief oud is, is de tweede generatie relatief jong.
'Jongere generaties maken inhaalslag'
Sociaaleconomisch gezien gaat het met de tweede en ook derde generatie Surinamers juist erg goed. "Het is veel vergelijkbaarder met autochtone Nederlanders. De jonge Surinamers maken een inhaalslag, zij hebben nu wel kansen om zichzelf te ontplooien", zegt Gielen.
Surinamers van de eerste of tweede generatie wonen nu vooral in grote steden. Almere heeft het grootste aandeel Surinaamse inwoners, namelijk 11,5 procent. Het aandeel Surinamers in heel Nederland is slechts 2 procent.
Dat in steden als Amsterdam of Almere zo veel Surinaamse mensen wonen, heeft volgens het CBS een duidelijke reden. "Mensen zoeken toch de mensen op die ze kennen, zoals in de Amsterdamse Bijlmer. Dat noem je clusteren", zegt Gaalen. Ook is de kans op werk in steden groter.
Na 1980, toen Surinamers minder gemakkelijk naar Nederland konden komen, daalde het aantal migranten. Begin jaren 90 kwamen er jaarlijks nog zo'n 8000 Surinamers naar Nederland, daarna zakte het verder tot onder de 5000 per jaar.
De afgelopen jaren nam de migratie van Surinamers naar Nederland weer iets toe, maar ook dat aandeel bleef onder de 5000 per jaar. De reden van de lichte stijging is niet duidelijk.