Acheologen graven ruim 2100 jaar oud stuk stadsmuur op: 'Magie van Jeruzalem'
9 december 2025 18:56
Een team van archeologen heeft in Jeruzalem de opgraving afgerond van een aaneengesloten stuk van de oude stadsmuur. De ommuring van de stad dateert uit de tweede eeuw voor Christus.
Het archeologische werk, dat jaren heeft geduurd, is sinds vorige week klaar, zegt het team tegen persbureau AP. Het zijn fundamenten van de muur die om heel toenmalig Jeruzalem liep, een veel groter gebied dan de huidige Oude Stad.
De tien meter hoge muur met 60 wachttorens werd opgericht tijdens de dynastie van de Hasmoneeën, een onafhankelijk Joods koninkrijk dat over Judea heerste van 141 tot 37 voor Christus. De huidige muur rond de Oude Stad is pas enkele eeuwen oud.
De vondst werd gedaan onder een 19de-eeuws gevangenisgebouw dat tegenwoordig deel uitmaakt van het Tower of David Museum. Archeologen begonnen daar in 1999 te graven, maar vanwege het geweld in Jeruzalem tijdens de Tweede Intifada (2000-2005) werd het werk stilgelegd.
Twee jaar geleden werden de schepjes, troffels en borsteltjes weer tevoorschijn gehaald. Met de hand werden twee olympische zwembaden aan zand en puin verwijderd voordat de muur tevoorschijn kwam.
'Archeologisch bewijs'
Het gevonden stuk muur is bijna 50 meter lang en vijf meter breed. Waar de archeologen zich het meeste over verbaasden was de hoogte: de muur bleek over een groot stuk tot op hetzelfde niveau te zijn afgebroken en de vraag is: waarom?
Experts hebben twee theorieën. De meest aansprekende gaat terug op het verhaal over de belegering van Jeruzalem rond 132 voor Christus door de Hellenistische koning Antiochus VII, die is beschreven door de Romeinse historicus Flavius Josephus. De Joodse verdedigers van de stad zaten in het nauw en hun koning besloot een deal te sluiten met Antiochus. Onderdeel daarvan was dat de stedelingen de fortificaties rond Jeruzalem "met de grond gelijk zouden maken".
"We denken dat we daar nu archeologisch bewijs voor hebben gevonden", zegt Amit Re'em, een van de archeologen. "Het is wonderlijk, archeologie en oeroude verhalen die bij elkaar komen, dat is de magie van Jeruzalem."
Koning Herodes
Maar die theorie wankelt. Op andere plekken in de stad zijn namelijk stukken antieke stadsmuur teruggevonden die helemaal niet zijn afgebroken. Daarom zien sommige deskundigen meer in een andere theorie. Mogelijk is ruim een eeuw na de belegering van Antiochus alleen een klein deel van de oude muur neergehaald om plaats te maken voor het paleis van Herodes, de beruchte Romeinse koning uit het Nieuwe Testament.
Het is volgens de experts onwaarschijnlijk dat de stad een eeuw lang, tot aan de Romeinse overheersing, zonder de bescherming van een omwalling zat.
Nu de archeologische fase is afgerond, wil het Tower of David Museum een glazen vloer installeren boven de resten van de stadsmuur. De renovatie gaat volgens plan zo'n twee jaar duren.
Aanleg waterstofnetwerk in gevaar, Kamer onvolledig geïnformeerd
9 december 2025 18:48
De Gasunie begon onlangs met de aanleg van een waterstofnetwerk dat in 2030 de vijf grote industrieclusters in Nederland en de buurlanden met elkaar moet verbinden. Groene waterstof is voor industrieën, die nu nog afhankelijk zijn van aardgas, een alternatief waarbij er geen CO2 meer wordt uitgestoten.
Maar de aanleg is vertraagd en is er veel te weinig geld beschikbaar, zo concludeert de Algemene Rekenkamer na onderzoek.
De kosten voor de aanleg van het waterstofnetwerk werden vier jaar geleden geraamd op 1,5 miljard euro. Inmiddels zijn de ramingen opgelopen naar 3,8 miljard euro.
Niet alleen gaan de kosten omhoog, er kan ook minder gebruik gemaakt worden van bestaande gasleidingen. De reden daarvoor is dat de industrie minder snel van het gas af gaat dan eerder verwacht. Daardoor blijven gasleidingen langer in gebruik. Het gevolg is dat er meer nieuwe leidingen voor waterstof moeten worden aangelegd.
Financiële controle onder de maat
Minister Hermans van Klimaat en Groene Groei was eerder op de hoogte van kostenoverschrijdingen dan aan de Tweede Kamer werd gemeld, schrijft de Algemene Rekenkamer. "Wij vinden dat de minister scherper op de kwaliteit van de kostenraming had moeten zijn, omdat deze bepalend is voor de hoogte van de subsidie."
De 750 miljoen euro aan toegezegde subsidie is bij lange na niet voldoende om het waterstofnetwerk aan te leggen. De rekenkamer schat dat de overheid nog zeker 2,5 miljard euro moet bijpassen. Dat is 1,8 miljard euro meer dan aan subsidie is toegezegd.
Voor de verduurzaming van de Nederlandse industrie is de overgang van aardgas naar elektriciteit niet genoeg. Er zijn voor de -chemische- industrie naast elektronen ook moleculen nodig in de vorm van gas. De meest duurzame manier om dat te realiseren is groene waterstof. Dat is een vorm van gas die gemaakt wordt van duurzaam opgewekte elektriciteit en water.
Er wordt al tientallen jaren gebruik gemaakt van waterstof in de industrie, maar die is meestal gemaakt van aardgas. Dit wordt grijze waterstof genoemd. Als bij het gebruik van grijze waterstof de CO2 in de fabriekspijp afgevangen wordt, wordt gesproken van blauwe waterstof.
Om het hele netwerk te laten draaien op groene waterstof is er veel duurzaam opgewekte elektriciteit nodig.
Bedrijven zijn huiverig
Omdat er op dit moment nauwelijks groene waterstof beschikbaar is, is groene waterstof heel erg duur. Vanwege de hoge prijs durven bedrijven de overgang naar groene waterstof niet aan. Hierdoor lijkt ook de aan te leggen infrastructuur voorlopig niet rendabel. Ook in andere landen doet probleem zich voor.
Op dit moment is Shell het enige bedrijf dat in Nederland een investering in een grote waterstoffabriek heeft aangedurfd. Gasunie is begonnen met de verbinding van de Hydrogen 1 van Shell op de Tweede Maasvlakte naar de raffinaderij in Pernis.
Afgesproken is dat voor ieder onderdeel van het waterstofnetwerk bekeken wordt of het rendabel is. Voor de aanleg van de overige onderdelen zijn er nog geen definitieve investeringsbesluiten genomen. In totaal gaat het om 1200 kilometer aan waterstofleidingen.
Duidelijkheid nodig over extra geld
De Algemene Rekenkamer adviseert het kabinet om voor het vervolg van de aanleg betere afspraken te maken over de financiering. Dat betekent een keuze uit meer overheidssubsidie, een lager rendement voor de Gasunie of hogere kosten voor de gebruikers van het waterstofnetwerk.
Duitsland gaat woningnood te lijf met de 'Bau-Turbo'
9 december 2025 18:39
Net als Nederland kampt Duitsland met een snel toenemende woningnood. Een recordaantal van 1 miljoen mensen is dakloos of heeft geen vaste woning. Tegelijkertijd worden er steeds minder huizen gebouwd. De Duitse regering wil de wooncrisis aanpakken met een nieuw middel: de 'Bau-Turbo'.
Bouwen moet eenvoudiger worden. Wanneer een stad of gemeente de turbo inzet, mag er van de normale bouwregels worden afgeweken. Zo mag er gebouwd worden op plekken waar het bestemmingsplan dat niet toestaat en is een bouwvergunning voor kleine projecten niet altijd nodig.
Als een bouwaanvraag niet binnen drie maanden wordt behandeld, geldt die voortaan automatisch als goedgekeurd. Een ingrijpende maatregel, want zo'n procedure kan nu jaren duren.
Veel kansen
Lokale overheden mogen zelf bepalen of en hoe de bouwturbo wordt ingezet. Het snelst groeiende stadsdeel van Berlijn, Pankow, grijpt het wapen met beide handen aan. "De stad is in enkele jaren met 350.000 mensen gegroeid, terwijl er nauwelijks beschikbare woningen zijn. Daardoor zit de woningmarkt helemaal vast", zegt districtbestuurder Cornelius Bechtler.
Door de maatregel kan de nieuwbouw eenvoudig worden opgevoerd, ziet hij. "We kunnen nu appartementen bouwen op een plek waar volgens het bestemmingsplan eengezinswoningen horen." Ook ziet hij kansen voor het toevoegen van woningen, bijvoorbeeld boven een supermarkt.
De grote woningbouwklappers zijn aan de stadsrand, op grote nieuwbouwlocaties. Even verderop in Pankow, op een deels braakliggend terrein, moet een autoluwe wijk met 8600 woningen verrijzen. "Hier komen houten woningen, die elders al gebouwd zijn en hier als Playmobilhuizen worden neergezet", zegt stadsontwikkelaar Heiko Ruddigkeit.
Andere uiterste
Niet iedereen is enthousiast. "Bouwturbo klinkt leuk, maar het is niet realistisch", zegt Theresa Keilhacker, architect en lid van de Berlijnse klimaatraad. Bouwen is nu eenmaal complex en tijdrovend. "Het duurt lang omdat allerlei belangen moeten worden afgewogen. Om dan maar regels te omzeilen en naar niemand te luisteren? Dan vervallen we van het ene uiterste in het andere."
Zij vreest dat de laatste groene plekken in steden worden bebouwd, zoals in de Grüner Kiez in Pankow. "Hier verzetten bewoners zich tegen bouwplannen op hun groene binnenplaats", zegt ze bij het afgezette hofje. Hier zijn bijna honderd woning gepland. De bouwturbo kan de omwonenden daarbij buitenspel zetten, vreest Keilhacker. "Milieuwetgeving kan worden omzeild en burgerinspraak is niet meer nodig."
De architect wil liever een 'ombouwturbo', waarbij slimmer gebruik wordt gemaakt van de gebouwen die er zijn. "In de hoogte uitbreiden kan ook, zonder de ziel van de wijk aan te tasten."
Andere critici denken dat de bouwturbo vooral dure woningen voor de hogere middenklasse zal opleveren. Zo vervalt in Berlijn met de turbo de eis om minstens 30 procent betaalbaar te bouwen, zegt oppositiepoliticus Julian Schwarze (De Groenen).
Stadsdeelbestuurder Bechtler temt de zorgen. "Het is niet zo dat nu alles zo maar mag. We zijn nog steeds gebonden aan allerlei bouwregels." Ook houdt de overheid voldoende grip om het 'juiste' te bouwen, denkt hij. Voor bouwprojecten groter dan twee hectare blijven inspraakavonden bovendien bestaan.
De woningnood in Duitsland
Duitsland heeft een geschat tekort van 2 miljoen betaalbare appartementen in steden. Vorig jaar werden 251.900 woningen opgeleverd, het laagste aantal sinds 2015. Dat wordt geweten aan gestegen bouwkosten, hogere rentes en een terughoudende opstelling van investeerders. Duitsland kent niet zoals Nederland een hoge stikstofuitstoot, dus dat vormt geen belemmering.
De huurprijzen stijgen flink, met name in de grote steden. In Berlijn, Hamburg en Frankfurt steeg de gemiddelde huur vorig jaar met 10 tot 12 procent. Duitsland is een huurland: het is het enige EU-land waar meer mensen huren (53 procent) dan een huis bezitten. Door immigratie en expats neemt de vraag naar huurwoningen toe. Bijna nergens in Europa wordt zo'n groot deel van het inkomen besteed aan woonlasten als in Duitsland: ongeveer een kwart.
Bechtler verwacht dat het turbopakket de bouwkosten zal verlagen. "De planningstijd duurde in Duitsland altijd lang en dat maakt het ook kostbaar. Als je de procedures verkort, wordt het ook kostentechnisch aantrekkelijker om in woningbouw te investeren."
Andere Berlijnse stadsdelen zijn terughoudender met de inzet van de bouwturbo, mede omdat die tot nieuwe juridische uitdagingen leidt. Bouwbedrijven vrezen dat lokale overheden daarom koudwatervrees hebben.
Stadsontwikkelaar Ruddigkeit vindt de hele bouwturbo wel een spannend middel. "Ik zie het als een experiment. We moeten het gewoon uitproberen. Als je niets probeert, blijft alles hetzelfde."
Pensioenuitvoerder APG schrapt komende jaren tot 1200 banen
9 december 2025 18:29
Pensioenuitvoerder APG gaat flink snijden in het personeelsbestand. In 2030 moeten tussen de 1000 en 1200 voltijdsbanen verdwenen zijn. Dat is iets minder dan een derde van de huidige 3700 voltijdsbanen.
Een pensioenuitvoerder zorgt onder andere voor de administratie, beantwoordt vragen van deelnemers, int de premie bij werkgevers en beheert beleggingen. APG, de grootste pensioenuitvoerder van Nederland, wil tussen de 240 en 270 miljoen euro besparen.
De banen verdwijnen als onderdeel van de nieuwe strategie van het bedrijf dat 'sneller, efficiënter en slagvaardiger' wil zijn na de transitie naar het nieuwe pensioenstelsel. Kunstmatige intelligentie, automatisering en standaardisering moeten verder bijdragen aan het efficiënter maken van het bedrijf.
Natuurlijk verloop
Een deel van de banen zal verdwijnen door natuurlijk verloop en het aflopen van flexibele contracten, zegt directeur Annette Mosman. "Maar gezien de omvang kunnen we reorganisaties niet voorkomen de komende jaren." Voor kerst worden er in ieder geval geen werknemers ontslagen.
Er werken nu 4300 werknemers bij APG, waarvan 300 tot 400 in het buitenland werken. De hardste klappen zullen dan ook vallen in Nederland waar APG vestigingen heeft in Amsterdam en in Heerlen. De banen zullen aan alle kanten van het bedrijf verdwijnen, zowel bij vermogensbeheer als bij pensioendienstverlening.
"Er verandert veel op de markt en we hebben nu zicht op hoe de pensioensector eruit ziet na de transitie. APG moet relevant zijn in de nieuwe pensioenwerkelijkheid die dan ontstaat. En dan moet je naar je kosten kijken."
APG stopt de komende jaren ook met het vermogensbeheer van drie fondsen. Alleen voor ABP blijft het bedrijf dit nog doen. APG wil zijn pensioendienstverlening juist uitbreiden. "Na afronding van de transitie staat APG open voor nieuwe opdrachtgevers."
Verbod op sociale media voor kinderen ingegaan in Australië
9 december 2025 18:16
In Australië is het verbod op sociale media voor kinderen onder de zestien jaar van kracht geworden. Sinds middernacht moeten de grote socialemediaplatforms in het land kinderen onder de zestien weren.
Jongeren mogen geen accounts meer hebben op Facebook, Instagram, Kick, Reddit, Snapchat, Threads, TikTok, X, YouTube en Twitch. Als platforms niet actief stappen ondernemen om accounts van kinderen te verwijderen, riskeren zij boetes tot 49,5 miljoen Australische dollar, omgerekend zo'n 28 miljoen euro.
Meta, dat Facebook, Instagram en Threads bezit, was vorige week het eerste grote techbedrijf dat begon met het weren van kinderen onder de zestien. Het bedrijf meldt dat het zo'n 500.000 accounts blokkeert. Het verbod houdt de techbedrijven verantwoordelijk. Een kind dat de platforms blijft gebruiken, krijgt geen boete.
Isolatie
De Australische regering stelt dat socialemediagebruik door kinderen onder meer kan leiden tot een sociaal isolement en een slechte nachtrust. "Te vaak zijn sociale media helemaal niet sociaal", zei premier Albanese vorig jaar in november. "In werkelijkheid schaadt het onze kinderen. Dat moet afgelopen zijn."
Andere, minder bekende socialemediaplatforms zoals Yope, Lemon8 en RedNote blijven voorlopig buiten schot. Volgens de Australische nieuwszender ABC News zijn er signalen dat kinderen naar deze en andere kleinere platforms over willen stappen. Maar dat zou van korte duur kunnen zijn: in het oorspronkelijke verbod bleven YouTube, Whatsapp, Reddit, Kick en Twitch nog buiten schot, maar die werden ook toegevoegd aan de wet.
Ander land
Toch stellen critici dat het verbod in de praktijk mogelijk niet gaat werken. Zo kunnen jongeren nog altijd gebruikmaken van VPN's, waarbij het lijkt alsof zij vanuit een ander land het platform gebruiken.
Australië is het eerste land ter wereld dat een leeftijdsbeperking oplegt aan sociale media. Regeringen in onder meer Denemarken, Noorwegen, Griekenland, Frankrijk en Maleisië zeggen een soortgelijk beleid te overwegen en ook de Europese Commissie overweegt dat.
In Nederland riep een groep van 1400 artsen, wetenschappers en deskundigen in mei de politiek op om met leeftijdsregels te komen voor gebruik van smartphones en sociale media. Volgens hen zouden kinderen pas een smartphone moeten krijgen vanaf hun veertiende en zouden jongeren tot hun zestiende geweerd moeten worden van sociale media.
Ook provincie Drenthe wil 'probleemwolf' afschieten na aanvallen op schapen
9 december 2025 18:01
Na Utrecht en Gelderland wil ook Drenthe een 'probleemwolf' afschieten. Daarvoor wordt een vergunning voorbereid, meldt de provincie. De afgelopen weken zijn in Beilen vijf keer schapen aangevallen, waarvan vier keer door hetzelfde dier uit een roedel die leeft in het Nationaal Park Drents-Friese Wold, blijkt uit DNA-onderzoek.
De wolf is bij de aanvallen steeds langs een wolfwerend raster gegaan. Het raster van stroomdraden werd geïnstalleerd om vee te beschermen. De provincie schrijft op basis van het landelijke IPO Wolvenplan dat een wolf die meerdere keren een wolfwerend raster passeert, "uit de populatie moet worden gehaald". In het vijfde geval bleek overigens sprake van een aanval door een hond.
De provincie zegt niet te weten of de wolf zich nog in het gebied bevindt, of dat het dier "op zoek is naar een eigen territorium en verder is getrokken". Dezelfde wolf, GW4890m genoemd, heeft ook in Friesland schapen gedood.
Om probleemdieren te kunnen afschieten, moet een provincie aantonen dat een probleemwolf herhaaldelijk voorbij een raster is gekomen. Ook moet de provincie aantonen dat er genoeg aanvullende maatregelen zijn genomen. Daarom werden eerder in de regio linten opgehangen. Die bewegen in de wind en kunnen de wolven enkele weken lang afschrikken, daarna raken ze eraan gewend. De linten zijn inmiddels weer weggehaald.
Probleemwolf Bram
Vorige week werd op de Utrechtse Heuvelrug een wolf doodgeschoten. Uit DNA-onderzoek moet blijken of dat het probleemwolf Bram was, die volgens deskundigen een gevaar vormt voor mensen. De provincie verleende eerder dit jaar een vergunning om dat dier af te schieten.
Ook de provincie Gelderland wil een probleemwolf laten afschieten. De rechtbank in Arnhem beslist vrijdag over het verzoek van de Faunabescherming en Animal Rights om de vergunning om Hubertus af te schieten niet te verlengen.