Hoe Spanje na dictator Franco een constitutionele monarchie werd
22 november 2025 15:08
Vijftig jaar geleden, op 22 november 1975, werd Juan Carlos uitgeroepen tot koning van Spanje, nadat het land 36 jaar lang geregeerd was door generaal Franco. Sindsdien is Spanje een constitutionele monarchie.
Zo vanzelfsprekend als in andere landen is dat niet. Volgens historicus Kemal Rijken, die een boek schreef over Europese monarchieën vanaf 1940, heeft dat te maken met "een aantal scharnierpunten" in de geschiedenis van Spanje.
De Spaanse koning Alfonso XIII ging in 1931 in ballingschap nadat de linkse republikeinen de verkiezingen hadden gewonnen en de republiek uitriepen. In 1936 kwamen militairen in opstand tegen de linkse regering, wat leidde tot de Spaanse burgeroorlog, die na drie jaar eindigde met een overwinning van rechts en de vestiging van de Franco-dictatuur. Generaal Franco herstelde de monarchie in naam, maar met hemzelf als alleenheerser bij afwezigheid van de koning. En die bleef in ballingschap.
Don Juan
Aan het einde van de Tweede Wereldoorlog kondigde Alfonso's zoon en troonopvolger Don Juan aan dat hij wilde terugkeren naar Spanje en koning wilde worden. Maar dan alleen als Spanje een constitutionele monarchie zou worden naar Brits, Nederlands of Scandinavisch model, met aan het hoofd van het land een koning die zich moet houden aan de grondwet.
"Franco was daartegen", vertelt Rijken. "Hij moest niets van de liberale Don Juan hebben, maar wist dat hij iets met het koningshuis moest doen." Met het oog op zijn nalatenschap sloot Franco een akkoord met Don Juan, waarin werd afgesproken dat diens oudste zoon, prins Juan Carlos, de troon zou bestijgen na Franco's dood.
Juan Carlos werd op 10-jarige leeftijd onder de vleugels van Franco genomen, zegt Rijken. "En tijdens de schaarse contactmomenten met zijn vader werd hem de noodzaak van een democratisch Spanje bijgebracht."
In de jaren 60 werd Juan Carlos steeds zichtbaarder: hij verscheen bij officiële gelegenheden, trouwde met de Griekse prinses Sophia en kreeg kinderen. "De contouren van een koninklijk gezin toonden zich, en het zag er dan ook naar uit dat als Franco zou overlijden, Juan Carlos het direct kon overnemen."
Dat gebeurde op 22 november 1975, twee dagen na Franco's dood. "Als koning toonde Juan Carlos zich vrijwel direct een democraat", vertelt Rijken. "Hoewel er nog een rechts-autoritaire regering was, wist hij hun vertrouwen te winnen en de toenmalige premier aan de kant te zetten. De sociaaldemocraat Adolfo Suárez, die openstond voor een nieuw bestel, verving hem en won de eerste parlementsverkiezingen na Franco glansrijk."
Transición
In 1978 volgde een referendum over de constitutionele monarchie. Daarin werd gekozen voor een democratische grondwet met een monarch zonder politieke macht.
"Maar een heel belangrijk punt", tekent Rijken daarbij aan. "Er is nooit een referendum gehouden over de staatsvorm an sich. Of Spanje een monarchie of een republiek moest worden is dus nooit voorgelegd aan de burgers. Daardoor ontbreekt bij een deel van de Spanjaarden draagvlak voor de monarchie, dat in de kern een ondemocratisch systeem is."
En dat is nog altijd gevoelig punt, zegt de historicus. "In zijn eerste 25 jaar als koning was Juan Carlos geliefd. Hij maakte zich onaantastbaar door in 1981 een couppoging af te wenden en ook had hij charme en de kunde om met iedereen om te kunnen gaan."
Minder populair dan vader
Toen Juan Carlos in de nieuwe eeuw verstrikt raakte in schandalen, verminderde zijn populariteit drastisch. "Het lukte hem niet om uit de problemen te komen en uiteindelijk werd hij in de ogen van velen een clowneske figuur", legt Rijken uit. Zijn zoon Felipe en vrouw Sophia overtuigden hem in 2014 ervan om af te treden, waarna Juan Carlos uit Spanje vertrok.
Felipe is lang niet zo populair als zijn vader ooit was. Als de Spaanse monarchie stand wil houden, zegt Rijken, "is het voor het koningshuis zaak om de weg naar de moderniteit te blijven vinden en het draagvlak voor het systeem te vergroten, want een referendum over de staatsvorm wordt niet verwacht."
Correspondent Spanje en Portugal Miral de Bruijne:
"Uit peilingen van de afgelopen jaren blijkt dat net iets meer dan de helft van de Spanjaarden voor de monarchie in zijn huidige staat is. Felipe VI is dan misschien niet zo populair als zijn vader in zijn hoogtijdagen, maar hij is zeker populairder dan zijn vader in zijn laatste jaren als koning.
De koning en koningin hebben sinds hun aantreden in 2014 er alles aan gedaan de monarchie te promoten. Ze hebben een drukke agenda en proberen waar het kan zich te profileren als een modern koningshuis.
Een opvallend moment was vorig jaar na de watersnoodramp in Valencia. Premier Sanchez, regio-president Mazón en de koning werden daar met modder bekogeld. Maar in plaats van terug te gaan naar zijn auto, ging Felipe met de mensen in gesprek.
Dit is typerend voor zijn manier van regeren. En ook als je kijkt naar de volgende generatie, lijkt het koningshuis opvallend aan populariteit te winnen. Troonopvolgster prinses Leonor is erg populair onder Spanjaarden.
Ook met hoge boetes krijgt Amsterdam het afvalmonster er niet onder
22 november 2025 13:54
Amsterdam wil heel graag een schone stad zijn, maar lijkt alleen maar viezer te worden. Ondanks de aanstelling van tientallen toezichthouders die soms hoge boetes uitdelen, stapelt de troep zich op.
"Veel mensen denken: dit ene zakje maakt niet het verschil, maar als je even niet oplet staat er binnen de kortste keren een hele inboedel naast", zegt een toezichthouder bij AT5.
Afval trekt afval aan, stelt gedragswetenschapper Kees Keizer. "Het is een veelkoppig monster", zegt hij. "We zien zelfs dat mensen bij het zien van rommel sneller geneigd zijn andere regels te overtreden."
Met 14 miljoen bezoekers per jaar, 930.000 inwoners en een historische binnenstad vol smalle straten is het schoonhouden van Amsterdam geen makkelijke opgave, zo weet iedereen. Maar dan nog lijkt de stad de greep op het afvalmonster kwijt te raken.
Een goed, of eerder slecht voorbeeld is de Tweede van Swindenstraat in Amsterdam-Oost. De straat ligt vol plastic flesjes, luiers en rottend fruit. Vuilniszakken worden opengescheurd door statiegeldzoekers. Soms duurt het dagen of zelfs weken voordat de troep wordt opgeruimd.
Zeer vies
De situatie in die straat is niet uniek. Veel Amsterdammers noemen hun buurt "zeer vies". Vorig jaar waren er bijna 160.000 meldingen van bewoners over grof afval en vervuilde containerlocaties. Waar er in 2023 nog 14 meldingen per 100 inwoners werden gedaan, steeg dat vorig jaar naar 17 per 100 inwoners.
Uit een gemeentelijke peiling blijkt dat alleen het woningtekort meer frustratie oproept bij Amsterdammers.
Vaak wordt gewezen naar de drukte in de stad als oorzaak van het groeiende afvalprobleem. Maar er speelt meer. Zo kampt Stadsreiniging Amsterdam intern met grote problemen. Medewerkers spreken van een angstcultuur, zo meldde AT5 onlangs. Klachten over werkdruk, kapotte voertuigen en onveilige situaties zouden vaak worden genegeerd door leidinggevenden. Gevolg is dat het ziekteverzuim relatief hoog is en een aantal voertuigen onbruikbaar is.
Bovendien moeten medewerkers van de dienst sinds enkele jaren verplicht door de hele stad werken in plaats van in een eigen vaste wijk. Dat gaat ten koste van hun gevoel van veiligheid en trots, zeggen zij zelf.
Team Bijplaatsingen
Om een eind te maken aan de hoeveelheid troep die naast de container wordt geplaatst, is in 2020 het Team Aanpak Bijplaatsingen begonnen. Toezichthouders zoeken naar herleidbare informatie op achtergelaten dozen en in afvalzakken. Wordt die informatie gevonden, dan krijgt degene die het afval verkeerd heeft aangeboden een waarschuwing of een boete. Voor particulieren kan het gaan om een boete van 110 euro. Bij bedrijven loopt het bedrag op tot 550 euro.
Het team begon met 14 toezichthouders. Inmiddels zijn dat er 53. Vorig jaar werden ruim 11.000 boetes uitgedeeld, dit jaar tot en met oktober bijna 9000. Maar het merkbare effect op straat is nihil.
"Het is in Amsterdam puur een mentaliteitskwestie", zegt een van de toezichthouders terwijl hij op de troep naast een afvalcontainer wijst. "Er is nog plek genoeg in deze container. Waarom maak je het karton niet klein en duw je het er dan in?"
"Ik kom uit Rotterdam en daar speelt dit probleem niet zo erg als hier", stelt een collega-toezichthouder. "Amsterdam spant echt de kroon." Verbijsterd constateren de toezichthouders dat veel Amsterdammers uit angst voor een boete herleidbare informatie uit hun afval weghalen en adresetiketten van dozen wegsnijden.
Andere maatregelen
"Beboeten kan onderdeel van de oplossing zijn, maar dan moet het wel samengaan met andere maatregelen", reageert gedragswetenschapper Kees Keizer van de Rijksuniversiteit Groningen.
Hij vindt vooral dat de gemeente ervoor moet zorgen dat inwoners hun afval makkelijk kwijt kunnen. "In Amsterdam is de leefruimte kleiner dan in veel andere gemeenten. Mensen gaan hun afval echt niet dagenlang in huis bewaren", zegt hij. "Het is dus niet heel vreemd dat sommige inwoners hun afval niet weer mee naar binnen nemen wanneer een container vol blijkt."
Ook moet de gemeente zorgen dat het er netjes uitziet rondom containers. "Je moet eigenlijk uitstralen: iedereen ruimt zijn rommel op en als gemeente zetten we daar vol op in", zegt Keizer. Nu wordt er veel in de vroege ochtend schoongemaakt, wanneer het rustig is en bijna niemand het ziet. "Je kunt reinigers beter op drukke momenten inzetten, dat heeft veel meer effect."
Vader met drugs achter stuur bij Maastricht, politie haalt kind (6) uit auto
22 november 2025 13:41
Een kind van 6 is gisteren bij Maastricht door de politie uit de auto van de vader gehaald. De politie vond het niet verantwoord om het kind nog langer in de auto te laten zitten omdat zijn vader achter het stuur zat terwijl hij verschillende soorten drugs had gebruikt.
Agenten hebben het kind naar de moeder gebracht, meldt L1 Nieuws. Het kind is ook aangemeld bij Veilig Thuis, dat gaat kijken of het kind bij de vader wel in goede handen is.
De auto werd gisteren op een afslag van de A79 bij Maastricht aan de kant gezet. De politie had een tip gekregen dat de automobilist een vuurwapen zou hebben. Dat bleek niet te kloppen, maar uit een test bleek dat de man onder invloed was van verdovende middelen.
De speekselproef wees uit dat hij cocaïne, amfetamine en cannabis had gebruikt. Vanwege die test werd ook een bloedproef afgenomen. Daarvan is de uitslag nog niet bekendgemaakt.
Luchtmacht heeft wapens ingezet tegen drones boven vliegbasis Volkel
22 november 2025 13:30
Personeel van de Koninklijke Luchtmacht heeft gisteravond vanaf de grond geprobeerd om drones neer te halen die boven vliegbasis Volkel werden gezien. Dat gebeurde met wapens, meldt het ministerie van Defensie in een persbericht.
De drones werden tussen 19.00 en 21.00 uur gezien door bewakingspersoneel, waarna militairen van de luchtmacht in actie kwamen. De drones zijn volgens Defensie daarna weggevlogen en niet teruggevonden.
Defensie wil verder niets kwijt over de manier waarop de drones zijn gezien of welke wapens zijn ingezet. Ook is onduidelijk wat voor drones het waren.
Alertheid tonen
Dat Defensie dit nieuws nu naar buiten brengt, bekent volgens hoogleraar War Studies Frans Osinga niet per se dat een dergelijke verdedigingsactie nooit eerder is gebeurd. "In het verleden werd dit nooit gemeld", zegt hij. Dat Defensie dat nu wel doet, vindt hij opvallend.
"De krijgsmacht wil daarmee waarschijnlijk zeggen: 'we zijn alert'". Daarnaast denkt Osinga dat Defensie zo, na alle dronewaarnemingen in Europa van de laatste tijd, aan de burger wil laten zien dat het wel degelijk optreedt tegen de drones. En daarmee ook het signaal te geven: "Blijf weg met die drones".
Vaker drones gezien
Woensdag werden boven de haven van Terneuzen ook drones gezien door burgers. Zij waarschuwden de politie. Ook medewerkers van het havenbedrijf Nort Sea Port signaleerden de drones. "Het waren er meer dan we ooit gezien hebben", zei een woordvoerder tegen Omroep Zeeland.
De politie kon niet achterhalen waar de drones vandaan kwamen of door wie ze bestuurd werden. Het is niet duidelijk of het ging om professionele drones of die van hobbyisten.
Vliegvelden en militaire terreinen
De afgelopen weken leidden drones in verschillende Europese landen tot onrust. In onder meer Duitsland, Polen, Litouwen, Roemenië, Noorwegen en Denemarken werden boven luchthavens en militaire terreinen drones gezien.
Ook in België werden de afgelopen tijd boven meerdere luchthavens en militaire bases in het land drones waargenomen. Daarom wordt het luchtbewakingscentrum versterkt.
De Belgische minister Francken van Defensie kondigde ook aan dat er wordt gesproken over het aanschaffen van counterdronesystemen, die drones kunnen ontdekken en onderscheppen. Daarnaast stuurt het Verenigd Koninkrijk een anti-droneteam naar België om het land te ondersteunen.
Brand in Iraanse bossen die op werelderfgoedlijst staan
22 november 2025 13:12
In Iran woedt een bosbrand in een gebied dat op de lijst van Unesco-werelderfgoed staat. Het gaat om de Hyrcaanse bossen, in het noorden van het land. De Verenigde Naties spreken van "hartverscheurende beelden".
De brand woedt al een tijd in de noordelijke regio Mazandaran, grenzend aan de Kaspische Zee. Het vuur wordt aangewakkerd door harde wind en doordat het erg droog is in het gebied. Ook is het moeilijk voor de hulpdiensten om alle brandhaarden te bereiken.
Volgens de directeur van het milieu-instituut van de Verenigde Naties gaat het om een van de laatste niet-tropische regenwouden op aarde. "Iraniërs verliezen een natuurlijk erfgoed dat ouder is dan de Perzische beschaving", zegt Kaveh Madani.
De Hyrcaanse bossen staan sinds 2019 op de lijst van Unesco-werelderfgoed. Volgens Unesco gaat de geschiedenis van het woud 50 miljoen jaar terug. Het staat bekend om de biodiversiteit en de vele dieren. Zo verblijven er 180 soorten vogels en 58 verschillende zoogdieren, waaronder de Perzische luipaard.
Extreme droogte
Iran zegt te onderhandelen met andere landen over hulp. Turkije stuurt vandaag twee vliegtuigen en een helikopter. Aan boord zijn zeker acht bemanningsleden die moeten helpen bij het blussen. Volgens staatspersbureau Irna is er nu acht hectare aan bos verwoest door de brand.
Volgens klimaatwetenschappers is het in Iran op dit moment extreem droog en die droogte zou zich niet hebben voorgedaan zonder klimaatverandering door fossiele brandstoffen. Ook is er een watercrisis.
De Iraanse regering spreekt van een noodsituatie en heeft daarom de toevoer van drinkwater naar hoofdstad Teheran 's nachts afgesloten. President Pezeshkian overweegt zelfs de 16 miljoen inwoners in Teheran te evacueren als de droogte aanhoudt.
Eerder deze maand begon Iran al met het kunstmatig opwekken van regen in het noordwesten van het land. Dat werd gedaan door met vliegtuigen zilverjodide en zout in de wolken te sproeien. De bedoeling is dat dat vervolgens regen veroorzaakt.
Oekraïne gaat in Zwitserland in gesprek met VS over 'raamwerk voor vrede'
22 november 2025 13:02
Oekraïne gaat "in de komende dagen" in Zwitserland in gesprek met een afvaardiging van de Verenigde Staten, om te praten over een raamwerk voor een vredesdeal in de oorlog met Rusland. Dat schrijft Roestem Oemjerov, secretaris van de nationale defensie- en veiligheidsraad van Oekraïne, in een bericht op sociale media.
In een eerste versie van het bericht schreef Oemjerov dat ook Europese landen zich zouden aansluiten bij de gesprekken. Het is niet duidelijk waarom hij dit in een aangepaste versie van het bericht verwijderde.
"Oekraïne benadert dit proces met een helder beeld van zijn belangen", schrijft Oemjerov. Hij spreekt verder van "een andere fase van de dialoog" die nu enkele dagen aan de gang is en bedankt de Amerikanen "voor hun bereidheid tot een inhoudelijke discussie".
Het is niet bekend waar de gesprekken in Zwitserland plaatsvinden. Vorig jaar organiseerde Zwitserland een internationale vredesconferentie over de oorlog tussen Rusland en Oekraïne. Die top was nabij Luzern.
Deze week kwam naar buiten dat er wordt gewerkt aan een 28-puntenplan waarmee een einde moet komen aan de oorlog, die in februari 2022 begon met de Russische invasie van Oekraïne. Het plan zou zijn opgesteld door Amerikaanse en Russische diplomaten, zonder betrokkenheid van Oekraïne en de rest van Europa.
Wat staat er in het 28-puntenplan?
Dit is een aantal van de afspraken die in de gelekte stukken staan:
Het plan zou donderdag door de Oekraïense president Zelensky zijn ontvangen. Gisteren richtte Zelensky zich in een speech tot de Oekraïners, waarin hij zei dat zijn land zich "op een van de moeilijkste momenten in zijn geschiedenis" bevindt.
Oekraïne moet volgens Zelensky kiezen tussen twee moeilijke scenario's: het verlies van zijn waardigheid of het verliezen van de Verenigde Staten als partner. Verder riep hij de bevolking op om de eenheid in het land te bewaren. "Volgende week zal erg lastig worden."